Zaman ve Sanat
Zaman kavramı ile ilgili çeşitli söylentiler
olmuştur. Aslında zaman diye bir şey olmadığı bir andan ibaret olduğu, geçmiş
gelecek ve şimdiki zamanın aynı eksende yer aldığı ile ilgili birçok yazı veya
açık oturum programlarında söyleşi ile karşılaşmak mümkündür. Albert Einstein gibi bilim adamı ve Platon, Aristoteles gibi düşünürler
de zaman kavramıyla ilgili fikirler ortaya koymuştur.
“Einstein’e göre karşısında hareket eden bir cismi
gözlemleyen kişiye göre, hareket eden bir cismin hareketi esnasında zaman daha
yavaş akmaktadır. Yani bir cisim hareket ediyorsa o cisim için zaman daha yavaş
akar. Ama kendisi için zamanın yavaşladığını hareket eden cisim anlayamaz, onu
gözlemleyen kişi anlamaktadır” (http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/uzay-zaman-kavrami-zaman-herkes-icin-farkli-mi-isliyor/12179#ad-image-0). Burada da görüldüğü gibi Einstein’e
göre zaman görecelidir. Arslan Topakkaya
makalesinde “Platon zamanı, sonsuzluğun bir resmi ya da gölgesi olarak anlar.
Bu anlayışa göre zaman, bütün bir varlık aleminde etkindir ve onu içinde taşır.
Yani şeyler zamanı ortaya koymaz. Onlar ancak zamanda meydana gelebilir. Bu
bağlamda oluş, zamandan ayrı düşünülemez. Evren (physis), varoluş ve tekrar
yokoluş bağlamında zamansaldır” şeklinde bahsetmektedir (Topakkaya, 2012, s. 220). Platon zamanın
sonsuzluğundan bahseder. Anların bir bütün içerisinde var olduğunu ve geçmiş
şimdi ve geleceğin aynı zaman içerisinde var olduğunu savunur.
“Aristoteles’in
zaman anlayışının temel noktasını şimdi (nun) kavramı oluşturur. Şimdi zamanın
özünü anlamada anahtar role sahiptir. Şimdi’nin en önemli fonksiyonu,
parçalardan oluşan zamanın sınırını oluşturmasıdır. Şimdi bir sınır olarak
geçmiş zamanı gelecek zamandan ayırır. Şimdinin kendisi parçalanan zamanın
sınırını oluştururken, bizzat kendisi zamanın bir parçası değildir. Bunun
sebebi ise, şimdinin zamanı ölçen bir şey olmamasıdır. şimdi ancak zamanın
diğer kısımlarıyla birlikte bir anlam taşımaktadır. Şimdilerin toplamından
zamanın kendisi ortaya çıkmaz fakat şimdi olmadan da zaman olmaz” (Topakkaya, 2012, s.
225). Dünya sinemasının önde gelen isimlerinden olan Andrey Tarkovski’nin “Mühürlenmiş
Zaman” kitabında bahsettiği gibi, zaman anlayışını düz ve çizgisel olanın dışında belki
“parçalı” olarak tanımlayabiliriz. Çünkü insanın zamanı düz bir çizgide
ilerlemez geçmiş, şimdi ve gelecek ve hȃttȃ Tarkovski düşüncesi için rüyaların
da dȃhil edildiği bir “ara zaman” durumundan bahsedilmesi gerekir. Tarkovski’nin zaman anlayışını, sanatçının
kendi yaşamına tuttuğu bir ayna olarak tanımlanan, “Ayna” filminde görebiliriz.
Çocukluk, şimdi, rüyalar, anılar ve belirsiz gelecek filmde, Tarkovski’nin
zaman fikrini gözler önüne serer. Çocukluğun anılarının bu gündeki izleri, rüyalar ve bu
gün filmde bir arada kullanılarak, insan zamanının tekil bir boyuta
hapsedilemeyen çoklu, sezgisel ve ruhsal yanına dikkat çeker (Erez, 2014) Görüldüğü gibi zaman kavramı kafa karıştırıcı da bir
kavramdır. Zamanı konu olarak çalışan sanatçı On Kawara, yaptığı resimde zamanı
görselleştirmiştir. Kawara, resimlerinde sınırsız olan zamanı tarihlemiş ve
zamanın sürekliliğinden bir kopuş olarak ifade etmiştir. Kawara, tuvallerinde
görülen tarihlere dikkat çekerek, görülen tarihteki yerinizi ve anılarınızı sorgulatmaktadır.
On Kawara’s “Today” paintings, Revisiting the 1990s with On Kawara
On
Kawara’s “Today” paintings, “July 16, 1969, Photograph: Courtesy David Zwirner, New York/London
Günümüze geldiğimizde zamanın ne olduğu konusunda sanatsal bir yaklaşım sunan İstanbul Modern Müzesi’nde “Sanatçı ve Zamanı” adlı koleksiyon sergisinde de sanatçılar bu konuyu ele almışlar. Sanatçı olarak zamanı nasıl ele aldıkları, zaman kavramı ile ilgili sanatsal yorumlamalar yaparak sanat yapıtlarının zamanın bir parçası olarak geleceğe aktarılmasını yansıtmışlardır. Sanatçıların zamana karşı bakış açıları bu sergide görülmektedir. Hatta İstanbul Modern Müzesi’nin sergi tanıtım yazısında, “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın (1901-1962) “ne içindeyim zamanın ne de büsbütün dışında” sözlerini de bir çıkış noktası olarak belirliyor” şeklinde anlatılmıştır.
Doug Aitken,
1968, KÖTÜ, 2014, Yüksek yoğunlukta köpük, ahşap, ayna ve renkli
cam, Özel Koleksiyon,
Hüseyin Bahri
Alptekin, 1957-2007, TREMOR, RUMOUR, HOOVER, 270 x 445
cm, Payetli reklam panosu, İstanbul Modern Sanat Müzesi Koleksiyonu,
İstanbul
Modern Sanat Müzesi Koleksiyonu, Photo by: Merve Karaman, 2018.
İstanbul
Modern Sanat Müzesi Koleksiyonu,
İnsanların yoğun olarak gündeminde olan, sıklıkla
karşılaştığı konularla ilgili olan her türlü sergi, kitap veya sanatsal
etkinlik ilgi görmektedir. İstanbul’da olmanın en
güzel yanlarından biri de sergileri yakından takip edebilmek. Güncel konuları
ve bu konuları sanatçının ele alış biçimlerini görebilmek.. İnternette
gezinirken rastladığım, zamanın ne olduğunu anlamaya çalışan bir şiir
paylaşıyorum. Kısakürek’in bu şiiri zamanı sorgular nitelikte.
Nedir zaman, nedir?
Bir su mu, bir kuş mu?
Nedir zaman, nedir?
İniş mi, yokuş mu?
Bir su mu, bir kuş mu?
Nedir zaman, nedir?
İniş mi, yokuş mu?
Necip Fazıl Kısakürek
Kaynakça
Topakkaya,
A.: "Augustinus’un İtiraflar (Confessionens) Adlı Kitabında Zaman
Kavramı’nın Felsefi Açıdan Temellendirilmesi", Özne (2006), 7.kitap, 42-48.
Topakkaya, A.: "Zaman Kavramı Bağlamında
Platon-Aristoteles Karşılaştırması", FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler
Dergisi), 2012 Bahar, sayı: 13, s. 219-231 ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com
Marquard, U.: Die Einheit der Zeit bei Aristoteles, Würzburg
1993.
http://www.edebiyathaber.net/andrey-tarkovskinin-sanat-anlayisi-ve-zaman-filozoflugu-emek-erez/
+++
YanıtlaSil